Gra w miasto, którego nie było

Start. Rzucasz kostką. Raz, dwa, trzy. Czy wiesz, że polska historia miasteczka zaczęła się osiemnaście lat temu? Było wcześniej, ale zakazane. Nie każdy mógł tu wjechać. Jeszcze dawniej, przed Bornem Sulinowem, była tu osada z XVI wieku. Nazywała się Lipka. 

Wiesz, że przed pierwszą wojną światową pobliskie ziemie zaczęła wykorzystywać armia pruska? Te tereny, słabo zaludnione i trudne do wykorzystania rolniczego, bo nieurodzajne, nadawały się na poligon. Tu przebywali na przełomie lat 1917/1918 jeńcy alianccy – był tu obóz jeniecki. Po wojnie ziemie znalazły się w Niemczech. Raz, dwa, trzy. Przesuwamy się dwa pola. Dojście Adolfa Hitlera do władzy spowodowało powrót do planów budowy poligonu, jednego z największych poligonów w Europie. Czy wiesz, że to wtedy planiści przystąpili do kreślenia planów Bornego Sulinowa? Miało się nazywać Lager Linde (obóz Lipka) oraz Kłomina (Lager Westfalenhof). Powstawały budynki koszarowe dla żołnierzy, stołówki, budynki sztabowe, łaźnie, magazyny, szpital i ogromne kasyno. W pobliżu jeziora Pile powstała dzielnica reprezentacyjnych budynków garnizonu. W manewrach 1938 roku udział wziął Hitler. Czy wiesz, że chodząc po Bornem Sulinowie bez trudu można dostrzec budynki wybudowane przez Niemców? Wszystkie mają stromy dach i są pokryte karpiówką. Pamiętaj, że to tu w Bornem Sulinowie, przed wybuchem wojny koncentrowano na poligonie oddziały Wehrmachtu, które miały ruszyć na Polskę.

Zasady są proste: gra od 2 do 4 osób. Jest plansza z budynkami Bornego Sulinowa i 150 kart z pytaniami. Karty czerwone to pytania z historii radzieckiej, czarne – niemieckiej, a zielone –  najnowszej, czyli polskiej. Na pomysł gry wpadła w 2009 roku Dominika Kwinta, dyrektorka Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bornem Sulinowie. – Na początku pomysł umarł jednak w zarodku. Produkcja gry okazała się za dużym wzywaniem finansowym, jak na możliwości biblioteki. Wciąż jednak w mojej głowie ta gra siedziała. Historia miasta jest tak tajemnicza i nieodgadniona, że chcieliśmy ją pokazać innym

Tadeusz Wojewódzki, mieszkaniec Bornego Sulinowa i pracownik Urzędu Miejskiego dodaje: – W tym miejscu, jak w żadnym innym, swoje piętno odcisnęły największe totalitaryzmy XX-wiecznej Europy. Nasze miasto było częścią ważnego garnizonu niemieckiego Wehrmachtu, a później największą bazą wojsk lądowych Związku Radzieckiego w Polsce.
Dominika Kwinta: – Ale pieniędzy wciąż było niewiele.

Zareagował Jacek Wojciechowski, dyrektor Zespołu Szkół im. Bohaterów Oflagu. Do pomocy wyznaczył nauczyciela historii, Karola Donorowicza. Znaleźli się sponsorzy.

Rzuć kostką. Jedno pole do przodu. Patrz, te budynki z płaskim dachem wybudowali z kolei po wojnie Rosjanie. Mieszkali tu radzieccy oficerowie z rodzinami, nazywa się je Leningradami, od fabryki produkującej elementy budynków, która była w Leningradzie.

Jeszcze wcześniej: 1 czerwca 1940 roku utworzono w miejsce Stalagu IIE obóz dla jeńców oficerów. Były też obozy dla jeńców z Armii Czerwonej. Po zakończeniu działań wojennych rozlokowano tu żołnierzy Armii Czerwonej. Teren został zajęty przez żołnierzy radzieckich i aż do końca pobytu Rosjan został wyłączony spod polskiej administracji, To był kawałek Związku Radzieckiego w Polsce. Z jedną różnicą – walutą obiegową był polski złoty. Wszystko inne było jak w ZSRR. W supertajnych obiektach była przechowywana broń atomowa, która miała być użyta w ataku Państw Układu Warszawskiego na Europę Zachodnią.

Nad opracowaniem gry pracowało 13 dziewcząt z gimnazjum i liceum. Najpierw musiały wysłuchać ludzi badających historię Bornego Sulinowa. Spotkania trwały 4 miesiące. Potem trzeba było opracować pytania i planszę, sfotografować budynki, stworzyć regulamin. Małgorzata Kucharska, jedna z 13 autorek gry, tegoroczna absolwentka gimnazjum, opowiada: – Duże znaczenie miały wycieczki w teren, dostarczyły wielu informacji wykorzystanych następnie w grze.

Nad wszystkim czuwali starsi: Agnieszka Soćko – Kierownik Referatu Promocji i Współpracy Urzędu Miejskiego, Dariusz Czerniawski – Kierownik Izby Muzealnej w Bornem Sulinowie, Tadeusz Wojewódzki, współautor książki „Z GPS po bunkrach” i Dariusz Tederko, miłośnik historii miasta i przewodnik.

Dominika Kwinta z biblioteki: – Problemem było znalezienie taniej i dobrej drukarni. Już na początku projektu mieliśmy umówioną jedną, jednak ani rozmiar pudełka ani sama faktura planszy nie była szczytem naszych marzeń. W pewnym momencie okazało się, że gra, która jeszcze de facto nie istniała, ma już niesamowity rozgłos. To nas przeraziło, ale i pomogło. Sława gry, która dopiero powstaje zainteresowała inną drukarnię, która na co dzień zajmuje się produkcją gier. Jeden telefon i szybka decyzja. Teraz każdy może ją kupić w Bornem Sulinowie i zagrać:

Dwa pola do przodu. Oficjalne wycofywanie wojsk radzieckich rozpoczęło się w Bornem Sulinowie 8 kwietnia 1991 roku, Po opuszczeniu miasta, było chronione przez polskich żołnierzy do 5 czerwca 1993 roku. Tego dnia uroczyście otwarto miasto dla cywilnych mieszkańców. Początki były trudne. Obiekty powojskowe musiały zostać przebudowane. W 1995 roku władze gminne zostały przeniesione do Bornego Sulinowa, a gmina zmieniła nazwę na Borne Sulinowo. Aktualnie najmłodsze miasto w Polsce liczy ponad 4500 mieszkańców. Dotarłeś do mety.

Reportaż o grze planszowej na tenat Bornego Sulinowa jest częścią publikacji Aktywne Społeczności. Zmiana Społeczna. Katalog Praktyk, tom II wydanej przez Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL. To zestaw ponad 30 inspirujących mini-reportaży o tym jak lokalne społeczności potrafią brać sprawy w swoje ręce.

Mieszkańcy, którzy społecznie wydają lokalną gazetę, seniorki, które spotykają się w miejskim parku, by razem tańczyć, uczniowie, którzy tworzą grę planszową na temat miasta, w którym żyją – te i wiele innych historii można przeczytać w najnowszym Katalogu Praktyk Aktywnych Społeczności. Historie są bardzo różne, ale każda z nich pokazuje w jaki sposób grupy i społeczności potrafią odkryć drzemiącą w nich energię i wpływać na otaczającą ich lokalną rzeczywistość.

Opowieści zostały zebrane przez doświadczonych animatorów Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL, którzy działają w każdym województwie i poszukują przykładów „aktywnych społeczności”. Towarzyszą im przez kilka miesięcy, poznają sposoby działania. Celem jest zrozumienie i opisanie „praktyki społecznej”, a także dostarczenie metodycznie podbudowanej wiedzy o tym, jak dalej rozwijać projekt lokalnych zmian.

Do pobrania
Aktywne Społeczności. Zmiana Społeczna. Katalog Praktyk, tom II

Publikacja została wydana w ramach projektu “Tworzenie i Rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” . Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Patronat medialny nad publikacją objął portal organizacji pozarządowych ngo.pl

Zapraszamy do dołączenia do listy subskrybentów Newslettera CAL. Chcesz, aby prosto na Twoją skrzynkę emailową trafiały aktualne informacje związane z Centrum Wspierania Aktywności Loklanej CAL? Już dziś dołącz do grupy odbiorców newslettera. Wystarczy wypełnić krótki formularz znajdujący się na www.cal.org.pl pod mapą CAL.